SINAU AKSARA JAWA

Sinau Aksara Jawa

Sinau Aksara Jawa Aksara iku tegese huruf ing basa Indonesia, Saben-saben bocah padha nganggo aksara. Sing paling kerep dienggo, yaiku aksara Latin. Ing basa Jawa ana aksara Jawa. Bentuke aksara Jawa beda banget karo aksara Latin, amarga aksara Jawa iku gambar suku kata. Aksara lawa sinebut Dentawyanjana,

A. Aksara Jawa lan Pasangan

B. Sandangan

,

C. Aksara murda lan Pasangan

C. Aksara swara

D. Aksara rekan

E. Maca lan Nanggapi Teks Aksara Jawa

F. Nemokake kaidah penulisan angka jawa

G. Mbedhah Pokok-Pokok Isi Teks 

Kanggo mbedakake panulise aksara angka kaapit pada pangkat (;). Dene nulis aksara angka luwih saka 2 panulisane angka loro dijejer. Tuladhane angka 25 mula angka (2=2) lan angka (3=3) dadi sijl dadi (25=;25;)

 H. Nulis Aksara Jawa Tuladha:

Sumber: Gegaran Nyinau Basa Jawa Kelas X SMA/SMK/MA ,

https://moondoggiesmusic.com/aksara-jawa/ , anakorangjawa.blogspot.com , https://mikkcarraj.blogspot.com/2018/03/contoh-kalimat-aksara-jawa-dan-artinya.html?m=1

GEGURITAN

Geguritan

Geguritan iku pulsi jawa gagrag anyar kang ora kalket dening paugeran tinamtu. Cacahe larik, cacahe wanda, cacahe pada, tembung-tembung kang dipilih, lan surasane kabeh merdika utawa bebas. Gumantung net atine kang nggurit. Ana kang nganggo lelewane basa (gaya bahasa) tinamtu, uga ana kang biasa-biasa wae.

A. Maca lan nanggapi isine teks geguritan sarta niteni perangan-perangane

Supaya bisa nemokake isine geguritan bisa dilakoni kanthi cara ing ngisor iki:

1. Maca kanthi premati, yen prelu dibolan-baleni.
2. Nggatekake ubungane larik siji lan sijine, banjur menehi tandha ngaso (/) utawa sigeg (/).
3. Golekana tegese tembung-tembung kang angel utawa aneh. Bisa tegese lugu, entar, utawa lambang.
4. Golekana pesen utawa amanat kang dikarepake dening panggurite.
5. Tambahana tembung utawa wanda saengga ukarane bisa cetha lan bisa ditemokake karepe.
 Menawa cara-cara kasebut wis kolakoni, mesthi bisa kotemokake isine geguritan. Kanthi mentes, apik, endah, mengkono, para siswa banjur bisa menehi panemu. Panemu iku bisa setuju (sarujuk), bisa ora setuju, bisa nyengkuyung, lan bisa uga menehi panemu kang sipate kosok balen (berlawanan).

Apa Bedane

 dening Sudi Yatmono 

Apa bedane prosa karo puisi
Bedane ana ati
Apa bedane ati karo gori
Bedane mung prakara bumbune
Bedane apa bumbune karo sing dibumboni
Bedane rak mung ana ing wadhah
Apa bedane wadhah karo sing diwadhahi
Kuwi rak mung akal pokal gaweane manungsa
Lha apa bedane manungsa karo kewan
Ah iku urusane Pangeran


B. Nemokake tuntunan kang dikandhut ing teks geguritan lan njumbuhake karo kahanane bebrayan 

Geguritan iku umume digawe panggurite kanggo nuduhake rasa marang kahanan. Ana kang nggambarake rasa bungah, rasa sedhih, nggrantes, utawa malah nggambarake rasa serik kang kepati-pati marang kahanan. Müla saka iku, lumantar geguritan pamaca bisa nemokake tuntunan kang gegayutan karo kahanan.

 C. Nulis geguritan nggunakake ragam basa kang jumbuh utawa cocog karo konteks lan pranatan utawa aturan

Kaya kacetha ing ngarep menawa nulis geguritan iku merdika, Supaya ana gondhelan, prelu kogatekake bab-bab kaya mengkene:

1. Ora kaiket dening aturan utawa pranatan guru gatra, guru wilangan, guru laqu, lan sapanunggale.
2. Ngutamakake isi kang mentes, apik, endah, lan becik.
3. Bisa nggunakake lelewane basa (purwakanthi, baliswara, saroja, entar, lan sapanunggale).
4. Isine bisa pitutur, piweling, kritik, protes, nyindhir, nggresah, pamundhut, lan sapanunggale.

Sumber: Gegaran Nyinau Basa Jawa Kelas XII SMA/SMK/MA

PANGANAN TRADISIONAL JAWA

Panganan Tradhisional Jawa

Panganan tradisional iku panganan kang kondhang ing papan utawa dhaerah tertentu. Saben dhaerah biasane duwe panganan sing kondhang lan dadi ikon dhaerahe Kayata coto lan konro ing Makasar, rendhang ing Padhang, lan sapanunggale.

A. Maca lan nanggapi teks

Tumpeng

 Tumpeng iku cara nyuguhake sega lan lawuh jroning wangun bucu; amarga saka kuwi banjur diarani sega tumpeng. Olahan sega sing diano umume arupa sega kuning, senadyan karep uga digunakake sega putih biasa utawa sega uduk. Umume tumpeng disuguhake ing tampah kang arupa nampan gedhe, bunder, saka anyaman pring. Tampahe dilemeki godhong gedhang lan sega tumpenge dipanggonake ing tengah, diubengi lawuh lan janganan.
 Tumpeng biyasane dianggo ing upacara tradhisional sing sifate seneng utawa sedhih. Tumpeng ing ritual jawa

B. Nemokake nilai-nilai kang kamot ing teks
Babagan kang kudu digatekake yaiku:
1. tumpeng wujude lancip kang umume saka sega kuning utawa putih;
2. tumpeng biasane kanggo upacara tradhisional kang sipate seneng utawa sedhih;
3. tumpeng minangka simbul keslametan, kesuburan, lankasejahteraan;
4. tumpeng kang lincip nggambarake kemakmuran sing langgeng sarta pangarep-arep supaya urip munggah lan ndhuwur.
C. Mbedhah Isine Teks

Jadah

 Saka jenenge jadah manten bisa ngemu teges lajanan sing padatan didadekake barang gaywan kanggo penganten. Pancen jadah minangka barang gawan penganten kakung nalika badhe pinanggih penganten putri. Jajanan iki didadekake barang gawan amerga ngemu teges supaya penganten kakung lan penganten putri tansah lengket kaya sipat jajanan jadah kasebut. Jadah uga minangka jajan sing kudu ana ing acara tedhak siten. Kaya kang wis dimangerteni, tedhak siten minagka wujud rasa syukur nalika putrane wis ngancik umur pitung sasi. Gegayutan karo angka pitu kasebut mula jadah kang dicepakake ana werna pitu yaiku abang, putih, ireng, kuning, biru, jingga, lan ungu, babagan kasebut ngemu teges minangka simbol kauripan sing bakal dilakoni putra-putri, yaiku wiwit sikile napak kapisan ing donya nganti tekan diwasa mengkone, dene werna-werna kasebut minangka gambaran urip menawa manungsa urip kuwi akeh pepalang kang kudu diliwati. Jadah pitu ditata wiwit saka werna peteng banjur padhang, iki nggambarake menawa prekara sing bakal dilakoni putra-putri kasebut wiwit saka prekara sing abot tumekaning prekara sing entheng, ateges uga sanajan abot prekarane mesthi bisa karampungake,

 Isine teks ing ndhuwur, yaiku:
 1. Jadah minangka jajan kang padatan didadekake barang gawan kanggo penganten;
 2. Jadah ngemu teges supaya penganten kakung lan penganten putri tansah lengket;
3. Jadah uga minangka jajan kang padatan ana ing acara tedhak siten;
4. Jadah kang dicepakake ana werna pitu yaiku abang, putih, ireng, kuning, biru, jingga, lan ungu%3B Jadah werna pitu ngemu teges minangka simbol kauripan sing bakal dilakoni putra-putri, yaiku wiwit sikile napak kapisan ing donya nganti tekan diwasa mengkone, dene werna-werna kasebut minangka gambaran urip menawa manungsa urip kuwi akeh pepalang kang kudu diliwati.

Sumber: Gegaran Nyinau Basa Jawa Kelas XISMA/SMK/MA

PITUTUR LUHUR ING CRITA WAYANG

Pitutur  Luhur Ing Crita Wayang

Wayang dumadi saka Tembung "yang" Utawa "hyang" antuk ater ater wa-, tegese roh kang biasa gawe beja cilikaning manungsa. Wayang iku gegambaran watak lan jiwaning manungsa.

A. Maca lan nanggapi teks wayang

    Dewi Kunthi

          

Miturut kitab Mahabarata, Dewi Kunthi uga sing diarani Kunthinalibranta lan Devi Prita, yaiku kelebu putri sing kepilih. Dewi Kunthi ngewujudake kagungan katurunan saka kulawarga Yadama, yaiku putri Prabu Basukunthi, Raja ing Mandura.  Dewi Kunthi duwe sedulur, yaiku Arya Basudewa, Arya Prabu Rukma, lan Arya Ugrasena. 

Shinta Kadhusta

 Pegat, apisah, Rama lan Shinta, kidang kencana tanggap ing sasmita, hangedering cancut mlajeng lumebeng wana, saya hanengah, saya tebih, denira apepisahan kalawan garwa mayangsari. Ngancik telenging wana, peteng ndhedhet lelimengan, ical lacaking kidang, sapandurat kumlebet katingal kidang kencana haleledhang, Rama sigra hangembat gendhewa, menthang langkap, wastralumepas, hangener dening kidang, tumancep warayang mring hangganing kidang sangsam kencana, gumlundhung pejah kasulayah, eloking kahanan, sareng gumalundhunging kidang kapiyarsa swara dumeling, Marica hangemba-emba suwaranipun Rama, jelih-jelih asesambat mring arinta Laksmana.

B. Nemokake tuntunan ing teks wayang

 Tuntunan ing teks wayang Dewi Kunthi, yaiku manungsa kudu bisa ngugemi janji, luwih becik menawa Urip ayem tentrem nengenake perseduluran.
tuntunaning teks wayang Sinta Kadhusta, yaiku manungsa aja gampang kapilut, kudu ngugemi jenji, sarta setya. urip ayem tentrem nengenake paseduluran.

C. Mbedhah perangane teks wayang

Dewi Kunthi nduweni wateg kang welas asih lan tresna, semana uga wateg paraga Sinta.

D. Nulis Sinopsis Wayang 

Urut urutane nulis sinopsis :
1. Maca naskah asli dhisik kanggo mangerteni kesan umum penülis.
4 Nyathet gagasan utama kanthi nggaris ngisor gagasan-gagasan kang wigati/penting.
3. Nulis ringkesan adhedhasar gagasan-gagasan sing wis dicathet mau, banjur tulisen nganggo ukara kang cekak, gamblang, efektif miturut crita asline.
4. Dialog lan monolog paraga cukup ditulis isi utawa garis besare wae.
5. Ringkesan/sinopsis cerkak ora kena mimpang saka lakune crita lan isi crita cerkak asline.

Sumber: Gegaran Nyinau Basa Jawa 1 Kelas X SMA/SMK/MA , Mengenal Tokoh dan Cerita Wayang - WordPress.com , Wayang Indonesia

BUDAYA WEWALER

Budaya Wewaler

Wewaler padha karo gugon tuhon. Gugon tuhon saka tembung gugu (pracaya marang kandhaning liyan) lan tuhu (nyata, temen). Gugon tuhon yaiku nganel marang prakara sing dianggep duwe kadayan ngungkuli kodrat, mangka sanyatane ora. Gugon tuhon ing madyaning masarakat Jawa diarani pepali utawa larangan. Gugon tuhon kalebu kaprecayan tansah duwe rasa sumelang menawa ora bisa myembadani prekara sing dianggep mbebayani iku.

Gugon Tuhon
 
1. Gugon tuhon salugu yaiku bocah utawa wong sing dadi mangsane Bathara Kala miturut dongeng yaiku bocah sukerta. Miturut kaprecayan, kanggo ngusadhani supaya ora dimangsa Bathara Kala, kudu ditanggapake wayang kanthi lakon Amurwakala.
2. Gugon tuhon wasita sinandi yaiku kalebu pitutur sing ora kalairake kanthi melok. Akeh nggunakake tembung boten ilok utawa ora ilok sing sejatine ngemubteges ora becik.
3. Gugon tihon kalebu wewaler yaiku wewaler saka leluhur utawa wong sing dadi cikal bakal amarga nindakake sawijining bab, banjur wewaler kanggo anak putu supaya ora melu nindakake.

Budaya Jawa kaperang dadi loro arupa pituduh lan wewaler. Kabeh ngandhut 6 perkara yaiku Ketuhanan Yang Maha Esa, rohani, kamanungsan, kabangsan, kaluwarga, lan kadonyan.

Pituduh

Mungguhe bebrayan Jawa, pituduhe urip iku kaperang dadi enem prekara, kaya kacetha ing ngisor iki.
1. Pituduh magepokan karo Gusti Kang Maha Wisesa
2. Pituduh kang magepokan karo rohani
3. Pituduh magepokan karo kamanungsan
4. Pituduh kang magepokan karo kabangsan
5. Pituduh kang magepokan karo kaluwarga
6. Pituduh kang magepokan karo kadonyan

Wewaler

Kaya dene pitiduh, wewalere bebrayan Jawa uga kapantha dadi enem pepanthan, kaya ing ngisor iki.
1. Wewaler kang magepokan karo Gusti Kang Murbeng Urip
2. Wewaler kang magepokan karo rohani
3. Wewaler kang magepokan karo kamanungsan
4. Wewaler kang magepokan karo kabangsan
5. Wewaler kang magepokan karo kaluwarga
6. Wewaler kang magepokan karo kadonyan

Sumber: Gegaran Nyinau Basa Jawa Kelas XII SMA/SMK/MA